Name: Zamek Krzyżtopór w Ujeździe
Address: Ujazd 73, Ujazd, Świętokrzyskie, 27-570 Ujazd, Poland
Telephone: 15 860 11 33

Profil

Krzyżtopór to imponujące ruiny XVII-wiecznego zamku bastionowego, będącego niegdyś magnacką rezydencją. Do dziś zachowały się liczne elementy tej renesansowej budowli, w tym:

rozległe fortyfikacje z bastionami, fosą oraz śladami umocnień i mostów,
wysokie mury skrzydeł mieszkalnych okalające eliptyczny dziedziniec,
mury zabudowań gospodarczych otaczające dziedziniec zamkowy,
budynek bramny z wieżą zegarową,
baszty,
oraz obszerne piwnice.

Dzieje zamku

Budowa zamku, zainicjowana przez Krzysztofa Ossolińskiego, trwała prawdopodobnie między 1621 a 1631 rokiem, a za projektanta uważa się Wawrzyńca Senesa. Mimo ogromnych nakładów finansowych sięgających 30 milionów złotych, rezydencja nigdy nie została w pełni ukończona. Wzniesiono ją na planie pięciobocznej gwiazdy, łącząc funkcje pałacu i twierdzy (palazzo in fortezza).

W XVII wieku zamek przechodził z rąk do rąk – należał kolejno do Denhoffów, Kalinowskich, a w 1655 roku został podstępnie zajęty przez Szwedów. Później, już jako zniszczona i ograbiona posiadłość, stał się własnością rodów Morsztynów i Paców, które nie podjęły się jego odbudowy. Ostatnie zamieszkałe skrzydło legło w gruzach podczas konfederacji barskiej, wysadzone przez Rosjan. Zabezpieczenia ruin jako trwałego zabytku dokonano dopiero w latach 70. XX wieku, udostępniając obiekt zwiedzającym. Kolejne prace renowacyjno-zabezpieczające przeprowadzono w latach 2010–2013.

Data	Wydarzenie
1621-1631	Rozpoczęcie budowy zamku z inicjatywy Krzysztofa Ossolińskiego
XVII wiek	Zamek przechodzi w ręce Denhoffów, a następnie Kalinowskich
Październik 1655	Podstępne zajęcie zamku przez Szwedów
Lata późniejsze	Rezydencja wielokrotnie zmienia właścicieli, zostaje zniszczona i złupiona
Okres konfederacji barskiej	Ostatnie zamieszkałe skrzydło zostaje zniszczone przez Rosjan
Lata 70. XX wieku	Zabezpieczenie zamku jako trwałej ruiny i udostępnienie zwiedzającym
2010-2013	Prace renowacyjno-zabezpieczające ruiny zamkowe

Ciekawostki i liczby

Krzyżtopór, wzorowany prawdopodobnie na włoskim pałacu Farnese, miał symbolicznie nawiązywać do kalendarza:

4 wieże – symbolizowały cztery pory roku.
12 sal balowych – odpowiadało liczbie miesięcy.
52 komnaty – reprezentowały tygodnie w roku.
365 okien – oznaczało dni w roku.

Była to najokazalsza rezydencja magnacka w Polsce przed powstaniem Wersalu. Jej kubatura sięgała 70 tys. m³, powierzchnia 1,3 ha, a łączna długość murów wynosiła 600 metrów. Wysokość wałów sięgała średnio 5-7 metrów, a miejscami nawet 15 metrów. Nazwa zamku wywodzi się od symboli umieszczonych na bramie wjazdowej: olbrzymiego krzyża (symbol wiary fundatora) i topora (godło herbu rodowego Ossolińskich).